සමනළ බිජුවේ කතාන්දරය

“සියළුම සමනළයෝ අණ්ඩජ වන්නෝය“
               -එන්ටොමොලොජි- :D  

           දැනට හොයාගෙන තියෙන සමනළයෝ ඔක්කොම බිත්තර දාන ජීවියෝ. හැබැයි එක ගැහැණු සතෙක් දාන බිත්තර ගාන සිය ගනණ් වල ඉඳලා දහසක් විතර වෙනකන් පරාසයක විශේෂය එක්ක වෙනස් වෙනවා.
          සමනළයාගේ බිත්තරේ අපි හිතනවට වඩා ගොඩාක් සංකීර්ණ ව්‍යුහයක්. ඒක හරිම සියුම් විදිහට පාරිසරික බලපෑම් වලින් ඇතුලෙ ඉන්න ජීවියාව ආරක්ෂා කරනවා. බිත්තරේ එළියෙන්ම තියෙන්නෙ chorion කියන ගණකම ශක්තිමත් බිත්තියක්. මේකට පිටතින් ඉටිමය රසායනිකයක් තුනී පටලයක් වගේ තියෙනව. ඉටි ජලයට අපාරගම්‍යයිනෙ ඉතින් මේකෙන් සිද්ධ වෙන්නෙ ජල හානිය වළක්වන එක. අර මං කිවුව පිටත බිත්තියේ ඉතාම කුඩා (මේ කියන්නෙ ඉලෙක්ට්‍රෝන අන්වීක්ෂීය මට්ටමේ) සිදුරු දහස් ගාණක් තියෙනවා. මේ සිදුරු වලින් තමයි වායු හුවමාරුව සිද්ධ වෙන්නෙ. මේවා හැදිලා තියෙන ආකාරයට ජල හානිය වලක්වගෙන වායු හුවමාරුව කරනවා කියලා තමයි පොත් වල සඳහන් වෙන්නෙ.
            දිග බිත්තරේකනම් මුදුනෙ, පැතලි එකක නම් උඩ පෘෂ්ඨයේ හරි මැද තියෙනවා micropyle කියලා කියන කුඩා සිදුරක්. මේකත් අන්වීක්ෂීය මට්ටමේ එකක් ඒත් කලින් කියපු එව්වා තරම් පොඩි නැහැ. මේ සිදුර වටේ ව්‍යුහය මාර ලස්සනයි.  (Butterfly eggs <-මෙන්න මේ පිටුවට ගිහින් බලන්නකො… සමනළ බිත්තර වල පිස්සු හැදෙන මට්ටමේ ඉලෙක්ට්‍රෝන ඡායාරුප කිහිපයක් බලාගන්න පුළුවන් :-) ) Micropyle එක හරහා තමයි ගැහැණු සතාගෙ ප්‍රජනක පද්ධතිය ඇතුලෙදි බිත්තරේ තුළට පිරිමි සතාගෙ ශුක්‍රාණුවක් ඇතුල් වෙන්නෙ. මෙතන තමයි බිත්තරේ යම් මට්ටමකට දුර්වල එකම තැන. (මෙත්නින් තමයි පරපෝෂී wasp ලා බොහෝමයක් තමන්ගෙ බිත්තරේ සමනළයගෙ බිත්තරේ ඇතුලට දාන්නෙ.)    
            බිත්තරයක් තැනක දැම්මහම එතනම තියෙන්නෙ විශේෂ ගම් එකක් නිසා. මේක අම්මාගෙ ඇඟේ තියෙන ග්‍රන්ථියකින් ස්‍රාවය වෙන තරලමය රසායනිකයක්. සිමෙන්ති වගේ මේකත් වේලෙද්දි ඝන වෙනවා (හැබැයි සිමෙන්ති වලට වඩා ගොඩාක් වේගෙන්). ආයෙ ලේසියෙන් ගැලවෙන්නෙනම් නැහැ.
            ඉතාම අතලොස්සක් හැරුණාම සමනළ කීටයෝ(දැළඹුවෝ) සියල්ලම තම තමන්ගේ විශේෂයට විශේෂිත ශාක (ධාරක ශාක) ආහාරයට අරගන්න බව අපි කතා කලා. සමනළ අම්මා බිත්තරේ ශාකයේ නිශ්චිත තැනක දැමීම, ශාකයේ ඔනෑම තැනක දැමීම සහ ශාකය ආසන්නයේ වෙනත් වස්තුවක් හෝ ගසක් මත දැමීම කියන ආකාර තුන ලංකාවේ දකින්න ලැබෙනවා. ලංකාවේ නැතත් සමහර රටවල සමහර skippers විශේෂ ධාරක ශාකය ළඟ බිත්තර බිම හලලා යනවාලු. ලංකාවේ සමනළ අම්මලා හොඳයි නේද ඒ එක්ක බැලුවාම. ;-)            
            බිත්තර දැමීමේ චර්‍යා, වරකට දාන බිත්තර ගණන, එක තැනක කීපයක් දානවනම් ඒවා පිහිටුවන විදිහ, බිත්තරේ හැඩය, විශාලත්වය, වර්ණය, මෝරා පැටවු එලියට එන්න ගතවන කාලය වගේ දේවල්වල ඉතා විශාල විවිධත්වයක් තියෙනවා. ඒවා විශේෂයෙන් විශේෂයට වෙනස් ආවේණික දේවල්. පැටවු එන්න ගතවෙන කාලය නම් පරිසර සාධක මතත් වෙනස් වෙනවා. කෙසේ වෙතත් මේ විවිධත්වය ගණයක් තුල අඩුයි, ඒ කියන්නෙ ලඟින් නෑදෑ වෙන විශේෂ වල මේ දේවල් ගොඩක් දුරට එක වගේ.
           සිය දහස් ගණන් වලින් බිත්තර දැම්මට දාන බිත්තර වලින් අවසානයේ සුහුඹුල් සමනළයෙක් බිහිවෙන්නෙ 1%-2% පමණ ප්‍රතිශතයකින් විතරයි. අනික් සියල්ලම බිත්තර හෝ කීට හෝ පිළා හෝ අවධි වලදි අනතුරු වලට මුහුණදෙනවා. ජානමය විකෘති, පරපෝෂීන්, කුරුල්ලන් වැනි සතුන් ආහාරයට ගැනීම, බැක්ටීරියා සහ වෛරස ආසාදන, සමහරවිට ආහාර නොමැතිවීම, ලංකාවෙ නොවුනත් දැඩි ආන්තික දේශගුණික/කාලගුණික තත්ත්ව අත්විඳින රටවල්වල ඒ හේතු නිසාත් මේ දේ සිද්ධ වෙනවා. මේක ඉතාම දුක හිතෙන දෙයක් වගේ පෙනුනට පොඩ්ඩක් හිතල බලන්න දාන බිත්තර ඔක්කොම සමනළුන් වුනොත් මොකද වෙන්නෙ කියලා. 
           හැබැයි අද වෙද්දි විශේෂයෙන්ම මිනිසා නිසා සිදු වෙන වන විනාශය, කෘමිනාශක සහ වල්නාශක වැනි කෘතිම විෂ රසායනික ආදිය නිසා මේ ප්‍රතිශතය තවත් අඩු වෙලා තියෙනවා. ආච්චිලා සීයලා ඉස්සර දැක්කයි කියන මහා විසාල සමනළ ගහණ අද දකින්න නැත්තෙ ඒ නිසා.

ලංකාවේ සුලභ සමනළ විශේෂ කිහිපයක බිත්තර

           

Egg of a Butterfly

All butterflies are oviparous (lay eggs). The number of eggs one female can lay vary from some hundreds to thousands with species.
            Butterfly egg is covered by a rigid outer layer called "Chorion" which is lined with a waxy substance which prevents the egg from drying out. Surface of the egg has some thousands of tiny pores which collectively acts as an air exchanger. Minute architecture of these pores do not let water to be evaporated through them.
            At the tip of the egg or the center of the upper surface (according to the shape of the egg) there is a minuscule opening called "Micropyle". This is the entry gate for a sperm cell into the egg.
            Egg laying behaviors, shape of the egg, positioning, colour and developmental times are so diverse and varies with species but many characters become common within same families or genera.
            Eggs are locked in position by a glue that mother secretes. This glue is a rapidly hardening liquid at first but quickly hardens like a cement holding a structure.
            Go to this link(Butterfly eggs) and you'll see some mesmerizing electron micrographs of butterfly eggs.
            As we know butterfly larvae (almost all)  have their unique one or a set of host plants on which they feed. A mother may lay her eggs carefully on a selected part of the selected plant, anywhere on the plant or sometimes not on the plant at all (may be a rock near the plant). Some species of skippers are known to drop there eggs at the bottom of the host plant (but none in SL ;) ).

            The high number of eggs laid by an individual does not exclusively indicate an exponential growth of populations for 98%-99% percent of laid eggs do not survive to become an adult butterfly due to various reasons. These include mutations/defects, predation, being eaten by parasites, harsh weather (not common in SL but in regions with harsh climates), sometimes starvation, disease (both bacterial and viral diseases) and above all else man made chemicals such as pesticides and herbicides.

Eggs of some common butterflies of SL 

සමනළයෙක්ගේ උපත - Birth of a Butterfly

සමනළුන්ගේ උපරිකුල

                අපි කලින් දවසක කතා කළා මතකද සමනළුන්ගේ ඉතිහාසය? එතනදි නම් කරපු උපරිකුල දෙක ගැන තමයි අද කතා කරන්න යන්නෙ.
                Hedyloidea වන්ට කියන්නෙ “සලඹ සමනළුන්“ වගේ තේරුමක් එන moth butterflies කියන සාමාන්‍ය යෙදුම. මෙයාලා සමනළාගෙයි සලඹයාගෙයි අතරමැදි සහ දෙපැත්තෙම සමහර ලක්ෂණත් පෙන්නුම් කරනවා. Hedylidae කියන්නෙ මේ උපරි කුලයේ දර්ශීය කුලය (මේ උපරිකුලය හරියටම තහවුරු වෙන්න තව ගොඩක් දේවල් අඩු නිසා ඒ ගැන තොරතුරු හරිම අඩුයි. මට හම්බවුණු විදියටනම් මේ උපරිකුලයට අයිති එකම එක කුලය වෙන්නෙත් hedylidae කුලය). මේ කුලයේ සියලුම විශේෂ Macrosoma කියන තනි ගණයට (genus) තමයි අයිති වෙන්නෙ. විශේෂ 35ක් විතර තහවුරු කරල තියෙනව. මේ ඔක්කොම නිවර්තන ඇමෙරිකානු කලාපවල තමයි සහ විතරයි දකින්න ලැබෙන්නේ.
               

Macrosoma sp (Hedylidae) photo by-Pavel Kirillov

        Papilionoidea තමයි දෙවෙනි උපරිකුලය. මේකෙ ඉන්න අයව “සත්‍ය සමනළුන්“ කියලා පොදුවේ කියනවා. කුල 6ක් මේ උපරිකුලයට අයිති වෙනව. මේ කුල 6ම නියෝජනය කරන විශේෂ ලංකාවේ ඉන්නවා.

1. Papilionidae - swallowtails, apollos and birdwings


2. Pieridae - yellows and whites


3. Nymphalidae - brush footed butterflies


4. Lycaenidae - blues


5. Riodinidae - metalmark butterflies


6. Hespiriidae - skippers

       

   

මේ අයව විශේෂයෙන් වෙන් කරලා අඳුරගන්න පුලුවන් ලක්ෂණ කිහිපයක් තමයි,

• තටු වල විශාලත්වය එක්ක සසඳද්දී ඇඟ ප්‍රමාණයෙන් කුඩායි
• තනිව කෙලින් පිහිටන ස්පර්ශක යුගල විදුර (අවසන්) අන්තයේදි මහත් මොට හැඩයක් හෝ කොක්කක හැඩයක් ගන්නවා 
• කීටයා පිළවා බවට පත්වෙද්දි (දැළඹුවා කෝෂය හදද්දි) සේද වලින් පිටත ආවරණයක් හදනන්නෙ නැහැ
• පිළවා (කෝෂය) විවිධ හැඩ ගණනාවක් පෙන්වනවා (නමුත් සලඹයො හැමෝම රවුම් හෝ අණ්ඩාකාර කෝෂ හදන්නෙ). 

තටු වල විශාලත්වය එක්ක සසඳද්දී ඇඟ ප්‍රමාණයෙන් කුඩායි

Tailed Jay butterfly (Graphiun Agamemnon)

photo by myself 

රවුම් හෝ අණ්ඩාකාර නොවන, සේද ආවරණයක් රහිත කෝෂය(එම විශේෂයේම)

Tailed Jay pupa (Graphiun Agamemnon)

photo by myself

Butterfly Superfamilies

                     We discussed in an early post about the superfamilies and families of butterflies. As we know there are two superfamilies of butterflies namely, Hedyloidea and Papilionoidea.  

                     Hedyloidea are commonly called as moth-butterflies as they exhibit characters that are intermittent with true butterflies and moths. Hedylidae is the representing family of the Hedyloidea and it comprises of ~35 valid species that are all in the genus Macrosoma and all of them are distributed in Americas (or more correctly in Neotropics).

Macrosoma sp (Hedylidae) photo by-Pavel Kirillov

   Papilionoidea is the superfamily of true butterflies and it consists of 6 extant families.

1. Papilionidae - swallowtails, apollos and birdwings


2. Pieridae - yellows and whites


3. Nymphalidae - brush footed butterflies


4. Lycaenidae - blues


5. Riodinidae - metalmark butterflies


6. Hespiriidae - skippers

   In Sri Lanka there are butterflies representing all 6 families.

 

Papilionoidea is characterized by,

• smaller bodies compared to the wing size
• straight antennae are clubbed or hooked at the end
• larvae don't spin cocoons in order to pupate
• pupae are more diverse in shapes than being oval or round

Adult Tailed Jay butterfly (Graphiun Agamemnon) showing wing size, body size and the clubbed antennae.

photo by myself 

Pupa of the same species showing no spinned cocoon and the odd shape

photo by myself

Indian Cupid (Everes lacturnus)

Indian Cupid (Everes lacturnus)

සමනළයාගේ ඉතිහාසය

            අපි යමක් ගැන ඉගෙනගනිද්දි ඒ සම්බන්ධ ඉතිහාසය සහ ආරම්භය ගැන දැනගෙන ඉන්න ඕනේ. ඒකෙන් අත් වෙන ප්‍රයෝජන බොහොමයි. ඒ නිසා අද මං හිතුවා සමනළයාගේ ඉතිහාසය ගැන කතා කරන්න.
           සමනළයාගේ මූලාරම්භය, පරිණාමය සහ විවිධත්වය ගැන අපි කතා කරමු.
          අපි අවුරුදු මිලියන ගණනින් අතීතයට යන්නෙ මේ වෙද්දි අපිට දකින්න ඉතුරු වෙලා තියෙන සාක්ෂි ඔස්සේ. පොසිල තමයි සත්තුන්ගෙ ඉතිහාසයට යන්න තියෙන හොඳම සාක්ෂි. ඒත් සමනළයා ඉතාම සියුම් සතෙක්නෙ. ඒ නිසා සමනළුන්ගෙ පොසිල හම්බවෙන්නෙ ඉතාමත් අඩුවෙන්. ඇත්තටම කියනවනම් fossil record එකේ සමනළුන්ගෙ හොඳ සුරක්‍ෂිත පොසිල හම්බවෙන්න පටන්ගන්නකොට දැනට ඉන්න පවුල් ඔක්කොම වගේ වෙන් වෙලා ඉවරයි.
         සලඹයො සමනළුන්ගෙ වැඩිමහල් ඥාතියො. එයාලා ගොඩක් පරණ ජීවීන්. මුල්ම lepidopteran පොසිල හම්බවෙන්නෙ සලඹයන්ගෙ. ඒ කියන්නෙ අවුරුදු මිලියන 190ක් විතර පරණ Archaeolepis mane කියන සලඹයගෙ තමයි හොඳ තත්ත්වයෙන් සුරක්ෂිත පැරණිම lepidopteran පොසිලය (මේ කතා කරන්නෙ පහළ ජුරාසික් අවධිය ගැන).
         කොහොමෙන් කොහොමෙන් හරි විද්‍යාඥයෝ ඇස්තමේන්තු කරලා තියෙනවා සමනළයා මුලින්ම සලඹයාගෙන් වෙන් වුනේ දැනට අවුරුදු මිලියන 135-65 අතරේ ඒ කියන්නෙ ක්‍රිටේෂීය අවධියෙදි කියලා.
         ඉන්සෙක්ටාවන් බහුතරය වගේ සමනළුන්ගෙත් පරිණාමය සපුෂ්ප ශාක පරිණාමය එක්ක බොහොම ළඟින් සම්බන්ධ වෙනවා.

Fossil Papilionid Butterfly Lithopsyche antiqua from Early Oligocene. photo by-Chiswick Chap

අද වෙනකොට ලෝකයේ සමනළුන් superfamilies දෙකකට බෙදෙනවා (මෙව්වට උපරි කුලය කියලා කියනවා).

1. Hedyloidea - moth butterflies (මේගොල්ලො ඉන්නෙ උතුරු සහ දකුණු ඇමරිකානු මහද්වීප වල විතරයි)


2. Papilionoidea - true butterflies(සත්‍ය සමන්ළුන්)

සත්‍ය සමන්ළුන් නැවත කුල(පවුල්) 6කට බෙදෙනවා.

1. Papilionidae - swallowtails, apollos and birdwings


2. Pieridae - yellows and whites


3. Nymphalidae - brush footed butterflies


4. Lycaenidae - blues


5. Riodinidae - metalmark butterflies


6. Hespiriidae - skippers (මෙයාලා ඉස්සර වෙනම superfamily එකක් හැටියට තමයි සැලකුවේ. ඒත් අණුක විද්යාත්මක තොරතුරු එක්ක මෙයාලා සත්‍ය සමනළුන්ටම අයිති කොටසක් හැටියට දැන් පිලිගන්නවා)

Phylogenetic relationships of butterfly families

සමනළයා කියන්නෙ කවුද?

      සමනළයෝ කියලා කියන්නේ සාමාන්‍යයෙන් දිවාචර ඒ කියන්නෙ දවල් කාලයේ ක්‍රියාකාරී කෘමි කොට්ටාශයක්(ඒත් උදේ සහ හවස් කාලයේ විතරක් ක්‍රියාකාරී විශේෂ කිහිපයකුත් ඉන්නවා). විද්‍යාත්මකව කිවුවොත් Animalia රාජධානියේ, Arthropoda වංශයේ, Insecta වර්ගයේ, Lepidoptera ගෝත්‍රයට අයිති ජීවීන් කොටසක්. Lepidoptera තක්සෝනයට සලඹයොත් අයිති වෙනවා(සමනළයයි සලඹයයි වෙන් කරන ලක්ෂණ අපි වෙන දවසක කතා කරමු). 

      දැනට ලෝකයේ සමනළ විශේෂ 18 500 ක් විතර විද්‍යාවෙන් විස්තර කරලා තියෙනවා. ඇන්ටාක්ටිකාව හරුණාම අනිත් හැම මහාද්වීපයකම සමනළුන් බලාගන්න පුලුවන්. ඒ වගේමයි සමනළයාට දිග ඉතිහාසෙකුත් තියෙනවා. දැනට තහවුරු පැරණිම සමනළ පොසිලය අවුරුදු මිලියන 56 විතර කාලයක් පරණයි (ඒ කියන්නෙ Paleocine epoch එක ඇතුලෙ).   

    සමනළුන්ගෙ පොදු රූප විදයාත්මක ලක්ෂණ කිහිපයක් බලමු,

• සමනළයා කෘමියෙක්නෙ(ඒ කියන්නෙ class Insecta), ඒ නිසා එයාලට ඉන්සෙක්ටාවන්ට පොදු ලක්ෂණ පිහිටනවා. ඇඟ හිස, උරස සහ උදරය කියලා කොටස් 3කට බෙදිල තියෙනවා පැහදිලිවම.
• හිසේ සංයුක්ත ඇස් දෙකක්, 
• ඇන්ටෙනා දෙකක්, 
• පැල්පි කියලා අවයව දෙකකුත්, 
• විශේෂයෙන්ම ලෙපිඩොප්ටෙරාවන්ට අවේණික c  හැඩ අර්ධ නාලිකා දෙකක් එකතු වෙලා හැදෙන “ශුන්ඩාව“ කියන නාළාකාර ව්‍යූහයත් තියෙනවා.(මේ ශුන්ඩාව හැදිලතියෙන්නෙ සමාන අර්ධ නාළ දෙකකින් නිසා “සමාන නළ ඇති කියන එක නිසා එයා සමනළයා වුණා“ කියලා දැනගන්න. සුද්දා බටර් පාට නිසා butterfly කිවුවට අපේ සිංහලයෝ මේ චූටි සතාගෙ සියුම් ව්‍යූහයන් පවා දැනගෙන තමයි මෙ නම දාල තියෙන්නෙ.)
• උරසට සන්ධි පාද යුගල් 3ක් ඒ කියන්නෙ පාද 6ක් සහ 
• පියාපත් යුගල් 2ක් ඒ කියන්නෙ පියාපත් 4ක් සම්බන්ධයි. මේ පියාපත් කුරුල්ලන්ගෙ එව්ව වගේනම් නෙමෙයි. ශල්ක කියලා සියුම් ව්‍යුහ මිලියන ගානකින් තමයි හැදිල තියෙන්නෙ(සමනළයෙක් ඇල්ලුවහම අතෙ ගෑවෙන්නෙ මෙව්වා).    

       සමනළයා චලතාපී සතෙක්, එයා ක්‍රියාකාරී වෙන්න අවශ්‍යය දේහ උෂ්ණත්වය ලබාගන්නේ අව්වට වෙලා ටිකක් වෙලා අව්ව තැපලා.

       අපි ලස්සනයි කියලා බලන පියාඹන සමනළයා එයාගෙ ජීවන චක්‍රයෙ අවසාන අවස්ථාව විතරයි. සමනළයා සම්පූර්ණ රූපාන්තරණය සිදු කරන සත්ත්ව කොටසක්(බිත්තරය,කීටයා/දැළඹුවා, පිළවා/කෝෂය සහ සුහුඹුලා/සමනළයා කියලා අවධි 4ක් තියෙනවා).

       මවු සමනළයා බිත්තර දාන්නෙ එයාගෙ විශේෂයට අවේණික වූ ගස් වර්ග වල විතරයි(උදාහරණෙකට කිවුවොත් Sri Lankan Birdwing (Troides darsius) කියන සමනළයා බිත්තර දාන්නෙ සප්සඳ (Aristolochia indica) කියන වැල් වර්ගයේ විතරයි). Apefly කියන සමනළයාගෙ දැළඹුවා විතරක් පිටි මකුණන්ව ආහාරයට ගන්නවා ගස් වර්ග කන්නෙ නැතුව. 

       බිත්තරෙන් එලියට එන දැළඹුවා ධාරක ශාකය හොඳ හැටියට අනුභව කරමින් 4 වතාවක් හැව අරිමින් ටිකෙන් ටික ලොකු වෙනවා. ඊට පස්සෙ හොඳ තැනක් බලලා එතන පිලිවෙලක් කරගෙන 5 වෙනි හැව ඇරලා කෝෂයක් හදාගන්නවා. නිසි කාලය ගත වුනහම හරි සුදුසු කාලය ආවහම හරි මේකෙන් එලියට එන්නෙ ලස්සන වර්ණවත් සමනළයෙක්. ඔන්න ඕකයි ජීවන චක්‍රය.